Het thema van de reis was bier als nationaal fenomeen. Het werd inderdaad een reis van bierproeven en brouwerijen en lokalen bezoeken. Maar Tsjechië zou Tsjechië niet zijn als er niet meer bij kwam kijken. Was het de gids in het hopmuseum die zijn uitleg begon met de Kelten, gevolgd door Dzengis Khan, de overgave van Sudetenland aan de Duitsers en de lasten van het communisme? Of was het de brouwmeester in de brouwerij bij het Strahov klooster met zijn verhalen over de culturele waarde van de bibliotheek die het besef deed dagen? De mensen in Tsjechië leven met hun historie, hun verhalen. En met hun nationale trots of het nu bier betreft of geschiedenis. Aspecten die niet te scheiden zijn.
Microbrouwerij Strahov
Vlakbij de Praagse burcht vind je deze brouwerij op het terrein van het Strahov klooster. De brouwmeester wijst ons op de koperen ketels bij de ingang van het café en vertelt hoe hij het brouwproces begon en welke producten deze microbrouwerij maakt. Het meest bekende is het zachte Amber bier. Een ander brouwsel is hun uitvoering van de Indian Pale Ale (IPA), een erg hoppig bier met meer alcohol, dat oorspronkelijk door de Engelsen zo werd gebrouwen omdat ook na de vijf maanden durende zeereis naar India goed bleef. De versie van Strahov is duidelijk zachter dan de wat harde naar alcohol smakende brouwsels die je thuis wel aantreft. Top of the line is een sterk donker bier dat ‘antidepressant’ wordt genoemd, vanwege bepaalde stoffen die het bevat. Of die stoffen echt werken weet ik niet, maar de smaak vrolijkt mij in ieder geval op.
Bijna net zoveel tijd als hij over het bier vertelt wijdt de brouwmeester aan de geschiedenis van dit klooster dat aan de voet van de Praagse burcht ligt. Op uitnodiging van de keizer, die het intellectuele klimaat wilde verbeteren kwam in 1142 de eerste monnik van de orde van de Norbertijnen uit Duitsland. Het klooster, dat een jaar later gesticht werd, heeft zich door alle perioden, oorlogen en strubbelingen heen weten te handhaven. En met zijn beroemde bibliotheek met meer dan 200.000 boeken heeft het zeker een bijdrage geleverd aan het intellectuele klimaat.
Het café bloeit en wordt goed bezocht, maar verwacht niet er lekker door te gaan zakken. Om tien uur ’s avonds gaat de bar dicht omdat het klooster toch een plek van rust en contemplatie moet blijven. Waarin voor bier natuurlijk wel plaats is.
Pilsen en de Pilsner Urquell brouwerij.
Ja, Pilsen is de stad die pils zijn naam heeft gegeven. Werd er al sinds de vroege middeleeuwen bier gebrouwen, in Pilsen werd de koeltechniek ontwikkeld waardoor het mogelijk werd bier te brouwen in een proces waarbij het gist niet bovenop drijft maar naar de bodem zinkt (ondergistend bier). Het bier krijgt wat minder karakter, maar is frisser en helderder en, wat de doorslag gaf, constant van kwaliteit. De biervariant Pils veroverde de wereld.
In de bakermat van het bier vermeldt een besnorde brouwmeester ietwat trots dat de Tsjechen de hoogste bierconsumptie per hoofd van de wereld hebben. Een indrukwekkende 144 liter, tegen 107 voor de Duitsers, die als bekend ook wel een biertje lusten. Dat betekent overigens niet een extreme alcoholconsumptie want andere dranken meegerekend wordt er in Frankrijk en in Oostenrijk, om eens wat landen te noemen, meer alcohol geconsumeerd. Het is een focus op bier en het schenken van lekker gulle glazen dat tot de die bierconsumptie leidt.
De brouwmeester vertelt over het brouwproces. Afhankelijk van de hoeveelheid suiker die wordt toegevoegd en de verhouding van de ingrediënten ontstaan verschillende soorten als de Gambrinus Original 10, en de Excellent 11, beiden genoemd naar het suikerpercentage voor de vergisting. Het alcoholpercentage is 4,3% respectievelijk 4,7 %. En zijn ook nog de premium en wat Radler varianten. Basis voor alle soorten is bronwater uit Pilsen en Saaz hop.
We proeven en mogen zelf een biertje tappen. Bijzonder is hier dat je hetzelfde bier ook ongefilterd en ongepasteuriseerd uit de tap kunt halen, wat het bier toch veel meer karakter geeft. Alsof je sinaasappelsap uit een pak vergelijkt met vers gepest sap. Omdat grote brouwerijen hun bier niet zo leveren ligt hier misschien een reden van de toenemende populariteit van de microbrouwerijen. Vers en ambachtelijk. Overigens is Gambrinus uit blik of fles best een mooi biertje, daar niet van.
Pilsen slechts afdoen als de plaats waar een brouwerij is gevestigd is net zoiets als je in Amsterdam beperken tot de Heineken brouwerij. Zo is de brouwerij ook een mooi stuk industrieel erfgoed, Pilsen is in 2015 culturele hoofdstad van Europa, het marktplein is er één van grote schoonheid met de hoogste kerktoren van Tsjechië en een prachtig stadhuis.
De omliggende straten met hun zorgvuldig gedecoreerde patriciërshuizen zijn sfeervol, de indrukwekkende synagoge is de op twee na grootste van de wereld en de stad heeft nog een verborgen geheim: een uitgestrekt netwerk van onderaardse gangen. Waar inderdaad voorheen ook bier werd opgeslagen.
Dobrani
Modra Hvezda is een microbrouwerij, met een restaurant en zelfs een hotel. Brouwmeester Petr Petruzalek rept van een levendige ambachtelijke biercultuur: dat het aantal microbrouwerijen in Tsjechië is sinds 2003 gestegen is van 40 naar 350 en iedere week opent een nieuwe. Op deze plek worden negen verschillende bieren gebrouwen in batches van 5 hectoliter. Jaarlijks brouwt Petr, die het grotendeels in zijn eentje doet, 500 hectoliter bier, allemaal voor consumptie in het eigen restaurant. Ook hier met lokaal bronwater en Saaz hop. Het eerste biertje dat we proeven ligt sterk bitter op de tong met een nasmaak van malt, een volgende heeft een lekkere ongepolijste smaak. Erna een minder zoet bier met wat meer hop en een biertje met koffietonen en een lichte nasmaak van chocola. Het is opvallend hoeveel subtiele smaakverschillen hier bereikt worden. Petr meldt dat het de manier van malen, kleine toevoegingen, de hoeveelheid suiker en de soort malt de smaak bepalen.
Hij heeft zijn beroep nooit echt uitgekozen maar is er, na jong van school gegaan te zijn, ingerold en door ervaring en gevoel goed geworden in wat inmiddels zijn passie is. Blij is hij ook met zijn keuze om Pilsner Urquell te verlaten, toen er teveel met computers gewerkt ging worden, iets waar hij niets mee opheeft.
Zijn bier is vaak bekroond. Het bijzonderste bier brouwde hij eerst eenmalig ter gelegenheid van het 15 jarig bestaan van de brouwerij. Dit won prompt een eerste prijs in de categorie sterk bier en is daarna aan het permanente repertoire toegevoegd. En terecht want dit Dobransky Andel (Engel) is een buitengewoon mooi bier. En er zijn nog meer soorten. Eenmaal aan het proeven is het lastig stoppen. Voor de echte bierliefhebber: er is dus ook een hotel dus je kunt doorgaan tot het gaatje. Om het gezegde ‘omfietswijn’ te parafraseren: dit zijn omrijbieren.
Zatec
Komt pils uit Pilsner, hop is misschien niet ontstáán in Zatec, maar de stad is al sinds 1000 jaar geleden hét centrum van de hopteelt en -handel. De hop die er vandaan komt, bekend onder de Duitse naam Saaz geldt nog steeds als de beste al is de productie ervan ver voorbij gestoken door de goedkopere producten van de Amerikanen en de Chinezen. Ook hier weer kleurrijke geschiedenis. De oorspronkelijke bewoners waren de Kelten, zo verhaalt gids Jiri Vent, daarna kwamen de Boya (Bohemen). Tsjechen kwamen in de 6e eeuw op de vlucht voor Djengis Khan. De hele stad, zoals we die vanuit een uitkijktoren zien, stond in het teken van de hophandel en bestaat voor een groot deel uit pakhuizen. De uitkijktoren behoort bij de ‘Hop en bier Tempel’, een groot pakhuiscomplex met exposities over hop en bier en programma voor alle leeftijden. En natuurlijk wordt een ter plekke gebrouwen pils geschonken. Gebrouwen met Saaz hop, net als zo’n beetje al het Tsjechische bier en iets dichterbij bijvoorbeeld Duvel. De tempel heeft een astronomische klok, één van drie in Tsjechie (de anderen vind je in Praag en in Olomuc). Dit exemplaar staat geheel in het teken van alle facetten van de bierproductie en natuurlijk ook van de (gevolgen van) consumptie.
Met dank aan CzechTourism dat de reis mogelijk maakte. Volg de links voor meer informatie over Strahov, Pilsner Urquel, Modra Hvezda en de Hop en bier Tempel
